Over IBR

Infectieuze Bovine Rhinotracheïtis (IBR)

Wat is IBR

IBR (Infectieuze Bovine Rhinotracheïtis) of “koeiengriep” is een virusinfectie bij rundvee. IBR wordt veroorzaakt door Bovine Herpesvirus type 1 (BoHV1) en is verwant aan het Aujeszky-virus en andere herpesvirussen. De meest voorkomende besmettingsroute is direct contact met een dier dat het virus uitscheidt. Het virus wordt uitgescheiden via neusuitvloeiing, speeksel, traanvocht, schedeuitvloeiing en sperma. Na besmetting is een rund levenslang geïnfecteerd. Het virus kan jarenlang in de koe aanwezig blijven zonder zichtbare symptomen. Het virus kan echter ineens weer actief worden (reactivatie) na een periode van weerstandsvermindering of stress (bijvoorbeeld na transport, ziekte of afkalven). Het rund gaat het virus dan gedurende enkele dagen weer uitscheiden en kan zo andere runderen besmetten. IBR veroorzaakt schade door ziekte, verwerpen, sterfte en exportbeperkingen.

Preventie

Een infectie kan worden voorkomen door:

  • besmette dieren af te voeren;
  • direct contact met besmette dieren te voorkomen (denk aan over-de-draad-contact, keuringen, aankoop);
  • strikte bedrijfshygiëne in acht te nemen (denk aan het toepassen van bedrijfskleding, geen materialen van andere bedrijven gebruiken);
  • alle dieren te vaccineren.

Het lukt vrije bedrijven heel goed om vrij te blijven, ook zonder te vaccineren. Minder dan 1 procent van de IBR-vrije bedrijven verliest in een jaar de status. Op bedrijven met een gesloten bedrijfsvoering ligt dit percentage nog lager.

Besmettingsroute

Introductie op een bedrijf

Het IBR-virus wordt meestal overgedragen door direct contact tussen een infectieus en een gevoelig rund (een rund zonder IBR-antistoffen). Ook is verspreiding via onder andere mensen en materialen mogelijk (door middel van snot). Daarnaast kan het virus zich via de lucht over korte afstand naar andere runderen verspreiden. Infectieuze runderen kunnen één tot veertien dagen virus uitscheiden. De ziekteverschijnselen kunnen twee tot zeven dagen na besmetting optreden.

Als op bedrijven een virusintroductie plaatsvindt zal doorgaans een grote uitbraak optreden en raakt het overgrote deel van de vrije dieren besmet. Afhankelijk van de bedrijfsvoering kan de infectie zich snel binnen het hele bedrijf verspreiden, dit kan 8-10 weken duren. Virusverspreiding treedt sneller op bij intensieve contactmogelijkheden, bijvoorbeeld wanneer alle dieren in één stal zijn gehuisvest.

Schade IBR

Het merendeel van de IBR infecties verloopt symptoomloos, maar IBR kan in een koppel runderen dat niet is geënt leiden tot forse schade door sterfte, verminderde melkproductie, vruchtbaarheidsstoornissen en verwerpen.

Verschillende landen waarnaar rundvee wordt geëxporteerd, eisen dat de runderen vrij zijn van alle antistoffen tegen IBR, dus ook van antistoffen tegen het markervaccin. Voor export naar deze landen komen uitsluitend IBR-vrije runderen, die niet zijn geënt,

Infographic

Onderstaande infographic is een grafische weergave van de insleep en verspreiding op bedrijfsniveau, aangevuld met de aanpak en bijbehorende preventieve maatregelen.

GD IBR infographic

Diagnose

Symptomen

Op basis van de klinische verschijnselen kan de verdenking van IBR ontstaan. Symptomen van IBR kunnen zijn: neusuitvloeiing, ooguitvloeiing, snotteren, snurken, hoesten, koorts, verminderde eetlust, daling melkproductie, roodheid en beschadiging van de neusslijmvliezen, verwerpen en sterfte. Na infectie worden antistoffen gevormd die één tot vier weken na infectie aantoonbaar zijn in bloed en melk.

Onderzoeken

Er zijn diverse opties om te komen tot een diagnose:

  • Neusswabs: in de acute fase van een uitbraak kan de diagnose gesteld worden door het aantonen van het IBR-virus in neusswabs.
  • Individueel melkonderzoek: als er IBR-antistoffen in het melkmonster worden gevonden, dan is het rund besmet en daardoor een potentiële besmettingsbron voor de rest van de veestapel.
  • Bloedonderzoek: als er IBR-antistoffen in het bloedmonster worden gevonden, dan is het rund besmet en daardoor een potentiële besmettingsbron voor de rest van de veestapel. Bloedonderzoek is gevoeliger dan melkonderzoek.
  • Tankmelk: via onderzoek van de tankmelk kan een indruk worden gekregen van de IBR-besmettingsgraad op het bedrijf. Worden er IBR-antistoffen in de tankmelk gevonden, dan kan worden aangenomen dat minstens één dier en gemiddeld genomen meer dan 10 procent van de melkgevende runderen besmet is. Zijn er geen antistoffen in de tankmelk, dan is in de meeste gevallen minder dan 10 procent van de melkgevende runderen besmet.

Vanaf 1999 heeft Nederland een vrijwillig programma ter controle van het BoHV1-virus, gebaseerd op het gebruik van markervaccins. Hierbij is één van de viruseiwitten, het glycoproteïne E, verwijderd. Met een test worden geïnfecteerde dieren opgespoord en kan onderscheid gemaakt worden tussen gevaccineerde dieren en geïnfecteerde dieren.

Europa

Aanpak

De Europese Unie (EU) faciliteert de bestrijding van IBR door regels voor het handelsverkeer binnen de EU te stellen (Richtlijn 64/432/EEG, Uitvoeringsbesluit 2004/558/EG). Op basis van de richtlijn is het mogelijk voor IBR de zogenaamde ‘artikel-9’- of ‘artikel-10’-status te verkrijgen. De artikel-9-status ontvangt een land of regio als er sprake is van een bindend IBR-bestrijdingsprogramma dat is goedgekeurd door de Europese Commissie. De artikel-9-status brengt eisen met zich mee voor de handel in dieren van een land of regio zonder status naar een land of regio met de artikel-9-status gericht op het voorkomen van insleep van het virus. Boven de voorgeschreven eisen kan een lidstaat (beperkt) aanvullende eisen stellen. Eisen zijn gedifferentieerd naar fok- en gebruiksvee, dieren bestemd voor de vleesproductie en dieren bestemd voor de slacht. De artikel-10-status ontvangt een land of regio als voor de Europese Commissie kan worden aangetoond dat het land vrij is van IBR. De eisen voor handel van een land of regio met een lagere status naar een land of regio met de artikel-10-status zijn zwaarder dan voor de handel van een land of gebied zonder status naar een land of gebied met artikel-9-status. Vaccinatie is niet toegestaan bij de artikel-10-status, maar eerder gevaccineerde dieren zijn wel toegestaan. Eisen die worden gesteld bij import mogen niet zwaarder zijn dan de eisen die gelden bij binnenlandse verplaatsingen.

Stand van zaken

Onderstaande kaart geeft een overzicht van de status van de bestrijding van IBR in verschillende Europese landen op 22 juni 2021.

IBR-status Europa

Kennisdocument voor dierenartsen

Infectieuze Bovine Rhinotracheïtis (IBR) leidt tot schade op rundveebedrijven. Deze schade kan worden voorkomen door BoHV1, het virus dat IBR veroorzaakt, op bedrijven uit te roeien en nieuwe insleep van het virus te voorkomen. Het kennisdocument voor dierenartsen bevat informatie over het virus, de ziekte en het instrumentarium dat ter beschikking staat voor de bestrijding, om samen met de veehouder voor elk bedrijf de beste aanpak te kiezen.